Doç. Dr. Meral SEFEROĞLU
S.B.Ü. Bursa Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi
EDSS (Expanded Disability Status Scale – Genişletilmiş Engellilik Durum Ölçeği) Multipl Skleroz günlük pratiğinde takip ve tedavi yanıtının değerlendirilmesi için en sık kullanılan değerlendirme ölçeğidir.
Bu ölçek, nörolog John Kurtzke tarafından, önceki 10 aşamalı Engellilik Durumu Ölçeği’nden (DSS) geliştirilerek 1983 yılında oluşturumuştur.
EDSS, dünyada MS hastalığı değerlendirilirken kullanılan ortak bir dildir. Özellikle ilaç raporlarında yer alması beklenen ve birçok hasta tarafından, “MS derecem nedir?” diye sorgulanan ölçek tam olarak EDSS’dir.
Skorlama yapılırken hastalığın etkilediği vücut fonksiyonlarına göre puanlar verilir ve en son EDSS skoru, bu puanların birleşimiyle belirlenir. EDSS, 0 ile 10 arasında skorlanır. Hastalık derecesini değil, yapılan nörolojik muayeneye göre ortaya çıkan bulguları yansıtan bir puanlamadır.
0 ile 3.5 arası olan bir skor, hiçbir yardım olmaksızın yürüyebilen MS hastalarını ifade eder ve sekiz fonksiyonel sistemde (FS) engellilik ölçütlerine dayanmaktadır:
- Piramidal – Kas zayıflığı veya ekstremitelerin hareketinde zorluk
- Serebellar – Ataksi, denge kaybı, koordinasyon eksikliği veya titreme
- Beyin sapı – Konuşma, yutma sorunları ve nistagmus
- Duyusal – Uyuşma veya duyuların kaybı
- Bağırsak ve mesane fonksiyonu
- Görsel fonksiyon – Görme sorunları
- Serebral fonksiyonlar – Düşünme ve bellek sorunları
- Diğer
EDSS – Genişletilmiş Engellilik Durum Ölçeği – Puanlama
| Skor___ | Açıklama |
|---|---|
| 0 | Normal nörolojik muayene, herhangi bir FS’de engellilik yok |
| 1,0-1,5 | Engellilik yok, bir veya birden fazla FS’de minimum belirti var |
| 2,0-3,5 | Hafif engellilik (çift görme, bulanık görme, hafif düzeyde dengesizlik veya yürürken hafif düzeyde aksama). |
| 4,0 | Hastalar 500 metreyi yardımsız ve dinlenmeden yürüyebilir |
| 4,5 | Hastalar 300 metre yürüyebilir |
| 5,0 | 200 metre yürüyebilir, engellilik tam gün aktiviteyi kısıtlayacak kadar ağır |
| 5,5 | Hastalar yürürken ve merdiven çıkarken zorluk çekerler. 100 metre mesafeyi yardımsız, dinlenmeden yürüyebilirler |
| 6,0 | Hastalar 100 metre mesafeyi yardımsız ve dinlenmeden yürüyemezler. Tek taraflı destek ihtiyacı doğar |
| 6,5 | Çift taraflı destek ile 20 metre gidebilir |
| 7,0-7,5 | Tekerlekli iskemlede gününü geçirebilir |
| 8,0-8,5 | Genel olarak tekerlekli sandalyeye veya yatağa bağımlıdırlar. Ancak kol ya da kollarını kullanabiliyor |
| 9,0-9,5 | Günlük yaşam aktivitelerinde yardım gereksinimi olan yatağa bağımlı hastalar |
| 10 | MS’e bağlı ölüm. |
EDSS değerlendirilirken kötüleşme kavramı genel olarak şu şekilde tanımlanmıştır:
- Başlangıç EDSS puanı 0 ise, 1,5 puanlık bir artış kötüleşme olarak kabul edilir.
- Başlangıç EDSS puanı 0-5,5 arasındaysa, 1 puanlık bir artış kötüleşme olarak değerlendirilir.
- Başlangıç EDSS puanı ⩾6,0 ise, 0,5 puanlık bir artışın üç ay boyunca devam etmesi kötüleşme olarak kabul edilir.
- EDSS ⩽ 4 düşük engelliliği temsil eder.
- EDSS > 4 ise yüksek engelliliği temsil eder.
Engellilik arttıkça yürüme mesafesi bu değerlendirmede daha ön plana geçer. Bu nedenle alt ekstremite fonksiyonları etkilenmiş MS’li bireylerde etkilenen diğer sistemler daha geri planda kalır. Örneğin üst ekstremite fonksiyonları ve bilişsel etkilenme EDSS içinde skora daha az etki eder hale gelir ve başka testler ile değerlendirilmeleri gerekir.
1999’da, Multipl Skleroz Danışma Komitesi yeni tedavilerin klinik deneme süreçlerinde kullanılmak üzere Multipl Skleroz Fonksiyonel Kompozit (MSFC) adı verilen yeni bir ölçüm kompleksi belirlemiştir. Bu yeni yöntem sadece alt ekstremite işlevini değil aynı zamanda üst ekstremite ve bilişsel işlevleri de değerlendirmekte ve değişikliklere EDSS’den daha duyarlı bulunmaktadır. Multipl Skleroz Fonksiyonel Kompozit üç test içermektedir:
- Yürüme analizi için 25 Adım Yürüme Testi (T25FW)
- Üst ekstremite fonksiyonlarının değerlendirilmesi için Dokuz Delikli Kutu-Çivi Testi(9-HPT)
- Bilişsel işlevlerin değerlendirilmesi için Paced İşitsel Seri Toplama Testi(PASAT)
Bu testlerden 9-HPT ve T25FW rutin klinik pratikte en sık kullanılan ölçeklerdendir. Ancak bilişsel fonksiyonların değerlendirilmesinde kullanılan PASAT uygulama zorluğu nedeniyle yerini Symbol Digit Modalities Test (SDMT)’ye bırakmıştır.
Bu testlerin detaylarını bir başka yazımızda okuyabilirsiniz.