Plazma Değişimi (Plazmaferez) Nedir?
Plazmaferez, Multipl Skleroz (MS) ataklarının tedavisinde kortizon tedavisine yanıt alınamadığında veya şiddetli atakların yönetilmesinde kullanılan bir yöntemdir. Bu işlem, kandaki sıvı bileşen olan plazmanın değiştirilerek zararlı antikorların ve enflamatuvar maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasını amaçlar. Plazmaferez, bağışıklık sisteminin MS ataklarını tetikleyen aşırı tepkisini azaltmaya yardımcı olabilir.
Plazmaferez, yalnızca şiddetli ve dirençli MS ataklarında kullanılır. Genellikle tekrarlayan ataklar veya agresif seyreden hastalık durumlarında tercih edilir. Bu tedavi yöntemi, MS’in ilerleyişini durdurmaz ancak atak şiddetini azaltarak bireyin fonksiyonlarını iyileştirmeye yardımcı olabilir.
Plazmaferez Prosedürü Nasıl Gerçekleştirilir?
Plazmaferez tedavisi belirli aşamalardan oluşan bir süreçtir:
- Damar erişimi sağlanır: Genellikle koldaki bir damar kullanılır ancak sık veya uzun süreli plazmaferez ihtiyacı olan bireylerde, boyun veya kasık bölgesine yerleştirilen merkezi bir venöz kateter tercih edilebilir. Kateterin uygun bir şekilde yerleştirilmesi ve enfeksiyon riskine karşı önlem alınması önemlidir.
- Kan ayrıştırılır: Kan, özel bir filtreleme makinesine alınarak bileşenlerine ayrılır. Plazma, kandaki hücresel bileşenlerden (kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositler) ayrıştırılır.
- Plazma değiştirilir: Zararlı antikorları ve enflamatuvar maddeleri içeren plazma vücuttan uzaklaştırılır ve yerine steril sıvılar eklenir. Kullanılan sıvılar genellikle serum albumin veya donör plazmasıdır.
- Kan tekrar vücuda verilir: İşlenen ve temizlenen kan bireyin vücuduna geri verilir. İşlem sırasında kan basıncı ve diğer hayati belirtiler sürekli olarak takip edilir.
Her seans genellikle 2 ila 3 saat sürer. Tedavi, bireyin durumuna bağlı olarak 5 ila 7 seans boyunca gün aşırı uygulanır. Seans sayısı bireyin tedaviye verdiği yanıta göre değişebilir.
Plazmaferez Kimler İçin Uygundur?
Bu tedavi yöntemi genellikle şu durumlarda önerilir:
- Kortikosteroid (kortizon) tedavisine yanıt vermeyen şiddetli MS atakları
- Agresif seyir gösteren MS vakaları
- Diğer immün aracılı nörolojik hastalıklar (örneğin Myastenia Gravis, Guillain-Barré Sendromu)
Plazmaferez Tedavisinin Olası Yan Etkileri
Plazma değişimi tedavisi genellikle güvenli bir prosedür olarak kabul edilir ancak bazı yan etkiler görülebilir:
- Tansiyon düşüklüğü: Plazmaferez sırasında kan basıncında düşüş yaşanabilir, bu durum baş dönmesi ve halsizlik hissine yol açabilir.
- Elektrolit dengesizliği: Vücuttaki tuz ve mineral seviyelerinde değişimler olabilir, bu da kas krampları veya halsizlik olarak ortaya çıkabilir.
- Kan pıhtılaşma problemleri: Kanın alınıp işlenmesi sırasında pıhtılaşma ile ilgili sorunlar yaşanabilir.
- Alerjik reaksiyonlar: Kullanılan sıvılara karşı nadiren de olsa alerjik reaksiyonlar görülebilir.
- Enfeksiyon riski: Uzun süreli kateter kullanımı enfeksiyon gelişme riskini artırabilir.
Tüm bu risklerin minimize edilmesi için bireylerin işlem sonrasında dikkatle izlenmesi ve doktor önerilerine uyması önemlidir.
Plazmaferez Sonrasında Nelere Dikkat Edilmelidir?
Plazmaferez tedavisi sonrasında bireylerin dikkat etmesi gereken bazı noktalar vardır:
- Bol su içmek: Vücuttaki sıvı dengesini korumak için yeterli miktarda su tüketilmelidir.
- Dengeli beslenmek: Elektrolit dengesinin korunmasına yardımcı olacak besinler tüketilmelidir.
- Dinlenmek ve aşırı efordan kaçınmak: İşlem sonrası vücut zayıf düşebileceğinden yeterli dinlenme sağlanmalıdır.
- Hijyene dikkat etmek: Bağışıklık sistemi zayıflayabileceği için hijyen kurallarına daha fazla özen gösterilmelidir.
- Düzenli doktor kontrollerine gitmek: İşlemin etkilerini değerlendirmek ve herhangi bir olumsuz durumu erkenden tespit etmek için doktor muayeneleri aksatılmamalıdır.
Plazmaferez ile Kortizon Tedavisi Arasındaki Farklar
| Özellik | Kortizon Tedavisi | Plazmaferez |
|---|---|---|
| Uygulama Yöntemi | Oral veya damar yoluyla steroid verilmesi | Kanın plazma kısmının değiştirilmesi |
| Etki Süresi | Genellikle 3-5 gün içinde etki etmesi beklenir | Seanslar tamamlandıktan sonra etki eder |
| Yan Etkiler | Kan şekeri yükselmesi, ödem, kemik yoğunluğunda azalma (uzun süreli kullanımda) | Tansiyon düşüklüğü, enfeksiyon riski |
| Kullanım Amacı | Bağışıklık sisteminin baskılanması ve inflamasyonun azaltılması | Zararlı antikorların vücuttan temizlenmesi |
Sonuç
Plazma değişimi (plazmaferez) tedavisi, MS’li bireylerde şiddetli atakların yönetimi için önemli bir yöntemdir. Kortizon tedavisine yanıt vermeyen bireyler için etkili bir alternatif olabilir. Ancak, her bireyin durumu farklı olduğundan, plazmaferez kararı mutlaka bir nöroloji uzmanı tarafından verilmelidir. MS’li bireylerin en uygun tedavi yöntemini belirlemek için doktorlarıyla yakın iletişimde olmaları büyük önem taşır.